Сыала: Трибуна памятник историятын үөрэтии.
Соруктарым:
1. Памятник историятын үөрэтии;
2. «Трибуна» памятнигар чертеж оҥоруу;
3. «Трибуна» памятнигын үйэтитэр сыаллаах макет оҥоруу;
4.Үтүө дьыаланан дьарыктаныы: трибуна памятнигы көрүү-истии, күһүн уонна саас памятник территориятын ыраастааһын.
Үлэм сонуна: Трибуна памятник макетын оҥорон үйэтитиигэ үлэлээһии.
Биһиги олорор нэһилиэкпит аата Кытаанах. Кытаанах нэһилиэгэ Чурапчы улууһун хоту өттүгэр үс үрэх баһыгар сытар: Наммара, Баайаҕа, Танда.
Дэриэбинэбит ортотугар Килэңки диэн күөл килэйэн сытар, ба5ар ол иһин дэриэбинэбитин Килэңки диэн ааттаабыттара буолуо. Килэңкибитигэр маннык тэрилтэлэр бааллар: оскуола, балыыһа, маҕаһыын, кулууп, хонтуора, почта, “Ньургуйаана” уһуйаан, ветеринария, АТС. Дэриэбинэбит көстүүлээх тутуулара: саҥа оскуола-саад, балыыһа, арочнай зал, хайыһар манеһа, оскуола сыырыгар Аҕа дойду сэриитигэр ыңырыллан барбыт буойуттарга аналлаах памятник уо.д.а.тутуулар буолаллар.
Аҕа дойду Улуу сэриитигэр баран өлбүт уонна сураҕа суох сүппүт биир дойдулаахтарбытыгар ананан 1947 сыллаахха «Трибуна» памятник тутуллубут. Памятник икки өттүгэр сайын музей үлэлиир эбит. Манна Кытаанах нэһилиэгиттэн сэриилэспит буойуттар тустарынан выставка тэриллэр эбит. Памятник киин сиригэр митиннэр, концертар буолар эбиттэр, сайын кинотеатр үлэлиирэ үһү. Памятник маастардарынан Пономарев Петр Григорьевич (Пономарев И. П. эһэтэ) уонна Собакин Петр Акимович (Собакин А. П. аҕата) буолаллар. Иккиэн тутуу үлэһиттэрэ.
Былыргы хаартыскаҕа трибуна көстөрүн булан наһаа үөрбүппүт. Бу хаартысканы биһиэхэ нэһилиэкпит музейын үлэһитэ Скрябина Екатерина Прокопьевна булан ватсабынан ыыппыта. Трибунаҕа нэһилиэкпит ветераннара Улуу Кыайыы 40 сылын көрсөн митинныы тураллар. Бу 1985 сыл. «Да здравствует 40-я годовщина Победы Советского народа в Великой Отечественной войне!» диэн этии таҥаска суруллан ыйаммыт.
2014 сыллаахха Трибуна памятник ремоннанан саҥа сиргэ — сыыр үрдүгэр көспүтэ. Тэрийээччи — баһылыкпыт Игнатьев И. П.
«Трибуна» памятнигын үйэтитэр сыаллаах аҕабынаан Захаров Алексей Прокопьевичтыын макет оҥордубут, ийэбинээн Захарова Ульяна Григорьевналыын кырааскалаатыбыт. «Трибуна» памятнигын чертеһун Игнатьев Иван Петрович оҥорбута. Оҥоһукпут матырыйаала: фанера, ДСП, клей ПВА, кырааска. Бу оноһукпут араас выставкаларга туран дьон сэҥээриитин ылбыта.
Биһиги үтүө дьыалабыт:
«Трибуна» памятнигы көрүү-истии, күһүн уонна саас памятник территориятын ыраастааһын. «Киртитимэҥ» диэн сурук ыйаабыппыт. Биһиги үтүө дьыалабытын иккис кылаастан саҕалаабыппыт.
Салҕыы дэриэбинэм кэрэхсэбиллээх тутууларын кытта билиһиннэриим:
1914 с. — Собакин Савва Семенович нэһилиэккэ дьиэтин сиэртибэлээн оскуола аһыллыбыта. 1934 сыллаахха сана оскуола дьиэтэ тутуллубута. 1998 сыллаахха оскуолаҕа В. С. Яковлев-Далан аата инэриллибитэ.
1925 с. — нэһилиэккэ бастакы маҕаһыыны Көчүктэйгэ Коркин Иннокентий Давыдович Якутторгу кытта дуогабардаһан аспыта. 1938 сыллаахха Кытаанах сельпота аһыллыбыта. 2000с. — Улуу Кыайыы 55 сылын көрсө 167 сэриигэ барбыт буойуннарбытыгар анаан памятник тутуллубута.
2003с. — А. Н. Нелунова аатынан 10 куойкалаах 24*12м иэннээх, 9*9 м сыһыары тутуулаах балыыһа сана дьиэтэ аһыллыбыта.
2005с. — нэһилиэк дьоно, ыччата спордунан дьарыктаналларыгар саамай сөптөөх, саха сирин курдук тыйыс тымныы кыһыннаах сиргэ, кыһынын тымныы кэмҥэ эрчиллэр 150 м усталаах, 7,5 м туоралаах кыһыҥҥы сабыылаах «Хайыһар манеһа» аһыллыбыта.
2016с. — көһүүгэ барбыт 7 колхуоһу үйэтитэн, алта сүүсчэкэ киһи аатын мрамор плиталарга суруйан көһөрүллүү скверэ оҥоһуллубута.
Түмүк:
Мин олорор дэриэбинэм аата — Килэнки. Мин манна төрөөбүтүм, улаатабын, үөрэнэбин, олоробун. Биһиги бары төрөөбүт дэриэбинэбитин таптыыбыт, кини өссө тупсарыгар баҕарабыт.
1. Дакылаат суруйан Трибуна памятник уонна дэриэбинэбэр баар кэрэхсэбиллээх тутуулар историяларын кытта билистим.
2. «Трибуна» памятник макетын оҥорон үйэтитиигэ үлэлэстим.
3. Биһиги кылаас «Трибуна» памятникка сылдьан экскурсиялыырбытын сөбүлүүбүт уонна онно баар бөҕү сыл аайы хомуйабыт.
4. Кытаанах нэһилиэгэр баар уонна улууспут нэһилиэктэригэр история өйдөбүнньүктэрин харыстааҥ, көрө-истэ сылдьыҥ диэн барыгытын ыҥырабын.
Литература:
- Леонтьева М. С., Скрябина Е. П., Кытаанах нэһилиэгэ. Чурапчы улууһа. — Дьокуускай: СГУ типографията, 2005. -290с.
- Килэнки сэлиэнньэтин хаартата, 2003с. оҥоһуллубут.
