Берілген мақалада қазақ тіліне оқытудың практикалық және түзетушілік бағыттары қарастырылады.
Кілтті сөздер : саясат, тіл мәселесі, грамматика, орфография.
В данной статье рассматриваются практические и коррекционные направления обучения казахскому языку.
Ключевые слова: политика, языковая проблема, грамматика, орфография.
Қазақстанда қазақ тілі барлық мектептердегі ең маңызды пән болып саналады. Қазақ тілі бағдарламасы мынадай бөлімдерді қамтиды: «сауаттылыққа оқыту», «оқу мен тілді дамыту», «грамматика, орфография» және «ауызша сөйлеуді дамыту». Қазақ тілі сабағының негізгі мақсаты — оқушылардың танымдық процестерін түзету және сөйлеуді қалыптастыру. Оқу барысында баланың сөйлеуіне жан-жақты түзету жұмыстары жүргізіледі. Арнайы мектептердегі логопедиялық сабақтарда және қазақ тілі сабақтарында дыбыстың айтылуын түзету жүргізіледі және фонетикалық-фонематикалық ұғымдар қалыптастырылады [1].
Сауаттылыққа оқыту кезеңі алфавитті оқытудан басталады. Ол баланың сенсоримоторлық деңгейін түзетуге, сөйлеудің ауыр кемшіліктерін түзетуге, қоршаған орта туралы дұрыс ұғымдарды қалыптастыруға негізделген. Егер мұндай жұмыстар жүргізілмесе, онда дұрыс оқу және жазу дағдыларын қалыптастыру мүмкін емес. Интеллектуалдық дамуының бұзылыстары бар балаларға ауыр ұғымдарды игеру қиынға соғады, ал жеңіл ұғымды игеру оларға қиындықсыз беріледі. Сондықтан ауыр грамматикалық ұғымдар мен дағдыларды бөлуге және әрқайсысын жеке дара қарастыруға мүмкіндік жасаған дұрыс. Берілген материалды баяу қабылдау, әр тақырыпқа бөлінген сабақ санының көбеюіне әкеледі. Интеллектуалды зақымданған баланың сөйлеуі — бұл дыбыстық жүйенің эмпирикалық ассимиляциясының көрсеткіші, сонымен қатар баланың қалыпты жағдайда сөйлеуі. Бірақ интеллекттің зақымдануына байланысты олардың сөйлеуі әдеттегі нормадан артта қалады, осыған байланысты үлкен түзету жұмыстары жүргізілуде.
Мамандардың мақсаты — көмекші мектепте қазақ тілі пәнін барынша қарапайым оқыту жолдарын іздеу. Негізгі мақсат-балаларды оқуға және жазуға үйрету, тілдің көмегімен іс-әрекеттерді игеру, ойлауды дамыту, өз ойларын еркін жеткізуге тәрбиелеу. Қазақ тілі сабақтарында мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту кезінде білім беру сапасын, тән қарқыны мен мүмкіндіктерін ескеру қажет. Мысалы, оқу бағдарламасының материалдарын толық игермеген оқушылар бар. Сондықтан, көмекші мектеп оқушыларын оқыту кезінде материалды игеру үшін өзгерістер енгізу қажет [2].
Қазақ тілін оқыту бірнеше кезеңдерден тұрады:
Бірінші кезеңде сауаттылықты дамыту. Бұл кезең балаға шығу тегін, мекен-жайын, заттың түсін,көлемін және тәулік уақытын, және т. б. түсіндіруді қамтиды. Сонымен қатар дыбыс пен сөйлеуге, тыныс алу және артикуляциялық жаттығуларға назар аударуды қамтиды.
Екінші кезеңде «бұрын алфавиттік кезең» деп аталады. Бұл кезеңнің негізгі бөліктері мектеп ережелерімен танысу, білім беру тәртібіне үйрету, оқушылардың көру қабілетін, есте сақтау қабілетін және сөйлеуін дамыту, жазуды үйренудің мәнімен танысу, дыбыстар мен буындардың түрлерімен танысу дағдыларымен қамтылады.
Үшінші кезеңде әріптер мен дыбыстардың өзара байланысын анықтауға және сөздерді тасымалдауға үйретіледі.
Төртінші кезеңде грамматиканы, орфографияны және сөйлеуді дамыту міндеттері күрделене түседі.
Бесінші кезеңде көмекші сөздерді, заттың белгісін, санын, әрекетін және атауын білдіретін сөздерді тану. Яғни, зат есімдер, сын есімдер, сандар және етістіктер. Емле бастапқы орынға қойылады.
Алтыншы кезеңде сөйлемнің негізгі мүшелерін білуді, сөйлем түрлерін ажыратуды, лексикалық мағынаны білуді, омонимдер, антонимдер мен синонимдер туралы терең білуді, тірек сөздердің көмегімен әңгіме құруды қамтиды. Бұл кезеңдерде жас пен дамудың ерекшеліктері ескеріледі [2].
Қорыта айтқанда, қазіргі уақытта арнайы бағыттағы мектеп оқушылары үшін қазақ тілі сабақтарында жаңа оқу-әдістемелік жинақтарды қолданудың рөлі өте маңызды деуге болады. Қазақ тілі сабақтарына арналған дидактикалық материалдар да маңызды рөлге ие.
Әдебиет:
- Дәріс. Қазақ тілі арнайы мектепте оқу пәні ретінде // [Электрондық ресурс]. — Көру режимі: http://lektsii.net/1–3140.html (қаралған күні: 15.05.2023).
- // Дефектология. — 2015. — № 1. — 8 б.
