Мақалада мүмкінді шектеулі балаларды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу мәселесі қарастырылған. Жалпы білім беретін ортада мұндай оқушыны табысты бейімдеу және оқытудың маңызды шарттарының бірі психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу болып анықталды. Психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу мамандардың біртұтас, жүйелі ұйымдасқан қызметін білдіретін білім беру — тәрбие процесінде балаға көмектің (немесе қолдаудың) ерекше түрі ретінде талданған. Оның барысында баланың мүмкіндіктері мен қажеттіліктеріне сәйкес табысты оқыту мен дамуы үшін әлеуметтік-психологиялық және педагогикалық шарттар жасалынған.
Кілт сөздeр: мүмкінді шектеулі балалар, білім беру, психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу, психологиялық-медициналық-педагогикалық комиссия, әлеуметтік-экономикалық, әлеуметтік-психологиялық.
В статье рассматривается проблема психолого-педагогического сопровождения детей с ограниченными возможностями здоровья. Одной из важнейших условий успешной адаптации и обучения такого ученика в общеобразовательной среде определено психолого-педагогическое сопровождение. Психолого-педагогическое сопровождение анализируется как особый вид помощи (или поддержки) ребенку в образовательном воспитательном процессе, представляющий единую, системно организованную деятельность специалистов. В ходе нее созданы социально-психологические и педагогические условия для успешного обучения и развития ребенка в соответствии с его возможностями и потребностями.
Ключевые слова: дети с ограниченными возможностями, образование, психолого-педагогическое сопровождение, психолого-медико-педагогическая комиссия, социально-экономические, социально-психологические.
Әлемнің алдыңғы қатарлы елдерінің интеграциялық даму тәжірибесі мен саяси ұстанымын бағдарлау барысында құрастырылған оқу бағдарламаларында әрбір білім алушының жеке қабілеттерін есепке алу арқылы оқыту қажеттілігі баса айтылған. Демек, оқушының білім мазмұнын меңгеру барысында құзыреттіліктердің жиынтығы ұтымды болады — оқыту процесін ұйымдастыру менеджменті, өмірде кездесетін әртүрлі жағдаяттардың жолдарын болжай білу құзыреттілігі, танымдық жүйені қалыптастыру құзыреттілігі, білімді меңгеру үшін қолданылатын субъектілік іс-әрекет құзыреттілігі.
Осы мәселелерге Елбасы Н.Ә.Нaзapбaев өзінің 2012 жылғы хaлыққa Жoлдaуындa, болашақ маманды кәсіби даярлау барысына шолу жасай отырып, еліміздегі адам капиталы маңызды құндылық болып табылады, оның өсіп, өркендеуі денсаулықты сақтау мен білім беру жүйесіне тікелей байланысты болмақ деп айтқан [1].
Бүгінгі таңда елімізде бірқатар себептерге байланысты мүгедек балалар мен мүмкіндігі шектеулі адамдар санының өсу үрдісі байқалады.
Қазіргі уақытта мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту проблемасы тән, яғни олардың оқуын ұйымдастыруда қиындықтар — олардың даму ерекшеліктеріне байланысты коммуникативті іс-әрекет және мінез-құлық. Әрбір бала оның жеке ерекшеліктері мен қажеттіліктерін ескеретін және дамуы үшін қолайлы жағдайлар жасауы керек екенін түсіну қажет.
Психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу — бұл оқу процесінде әр баланың сәтті дамуы мен оқуы үшін әлеуметтік-психологиялық және педагогикалық жағдайлар жасалатын тұтас жүйе. Тиісінше, сүйемелдеу субъектісі балалар, олардың ата-аналары, баланы оқыту мен тәрбиелеу процесіне қатысатын мекеме тәрбиешілері болып табылады. Сүйемелдеуді келесі мамандар жүзеге асырады: әлеуметтік педагогтар; дефектолог-мұғалімдер; логопедтер; психологтар; педагогтар.
Психологиялық-педагогикалық сүйемелдеудің мақсаты — баланың қалыпты және сәтті дамуы, яғни оқуы үшін психологиялық жағдай жасау. Психологиялық-педагогикалық сүйемелдеудің міндеттері: ерекше күтімді қажет ететін балаларға көмек көрсету, арнайы білім беру бағдарламаларына мұқтаж; педагогикалық құрамда және балалар ұжымында эмоционалды қолайлы климат құру; дамудағы бұзылуын түзету және қазіргі диагностика; баланы оқыту мен тәрбиелеуге қатысты мәселелер бойынша ата-аналар мен мұғалімдердің психологиялық және педагогикалық құзыреттілігін арттыру; балалардың жеке ерекшеліктерін зерттеу [2].
Сонымен, баланы білім беру процесіне қосу үшін, жеке көзқарас пен оқыту қажет деп айтуға болады, себебі әр баланың қажеттіліктерін қанағаттандыру мүмкіндігі болатындай етіп ұйымдастырылуы керек.
Ю. А. Афонькина, И. И. Усанова, О. В. Филатова психологиялық-педагогикалық сүйемелдеудің 5 кезеңнің қарастырған [3]:
- Диагностикалық кезең. Бұл кезеңде бала туралы қажетті мәліметтер жиналады. Ол психологиялық-медициналық-педагогикалық комиссияда (ПМПК) баланың дамуын бастапқы диагностикалауды қамтиды. Алғашқы консультация кезінде комиссия сарапшылары қорытынды түрінде баланың проблемаларын анықтайды және оны оқыту мен тәрбиелеудің мамандандырылған шарттарын тағайындайды. Бұл ретте тестілеу, байқау, әңгімелесу, баланың іс-әрекетінің өнімдерін талдау, құжаттама, ата-аналарға сауалнама жүргізу сияқты әдістер қолданылады;
- Іздеу кезеңі. Ол баланың психикалық дамуы мен оның әлеуметтік даму жағдайы туралы алынған ақпаратты талдауға бағытталған. Бұл кезеңде мәселені шешу жолдары талқыланады және оқыту мен тәрбиелеудің арнайы шарттары анықталады.
- Консультативтік-жобалық кезең . Бұл кезеңде ата-аналар мен психологиялық-педагогикалық оңалту және түзету орталығы арасында келісім жасалады және ата-ана арнайы білім беру нысанын таңдауға келісім жазады. білім беру. Мамандар баланың дамуының медициналық картасын алдын-ала зерттейді. Әр маман түзету және дамыту жұмыстарының бағыттары бойынша терең диагностика жүргізеді: даму, сөйлеуді дамыту, қарым-қатынас, жеке сала, қызмет дағдылары. Мамандар қолдау стратегиясын бірлесіп анықтайды: жеке білім беру бағыты түрінде түзету-дамыту процесінің кешенді жоспары жасалады.
- Әрекеттік кезең . Бұл кезең мамандардың, ата-аналар мен балалардың өзара әрекеттесуін жүзеге асыратын мақсатты психологиялық-педагогикалық процесті қамтиды. Оның негізін баланы жеке психологиялық-педагогикалық қолдаудың кешенді түзету-дамыту бағдарламасын әзірлеу және іске асыру құрайды.
Сонымен бірге, қолдау бағдарламасын құру және іске асыру кезінде келесі факторларды ескеру қажет: баланың жеке ерекшеліктері, яғни оның даму ерекшелігі, ақау құрылымы, дамудың күшті және әлсіз жақтары; коммуникация және әлеуметтік дағдылар деңгейі; баланың жасы; ең қалыптасқан дағдылары мен оны бейімдеу мүмкіндіктері; оған қатысты отбасының ұстанымы, оның даму ерекшеліктері, ата-ана мен маман арасындағы қарым-қатынас сипаты, баланың әлеуметтік мінез-құлқы және т. б.; сүйемелдеуді жүзеге асыратын білім беру мекемесінің мүмкіндіктері, түзету сабақтарының көлемі, әртүрлі мамандардың өзара іс-қимылы, мамандар әзірлеген бағдарламалардың, әдістемелік ұсынымдардың және дидактикалық материалдардың шарттары, деңгейі.
- Рефлексивті кезең. Мұнда сүйемелдеу міндеттерін іске асыру, сүйемелдеудің барлық қатысушыларының ұсыныстарын орындау мүмкіндіктеріне талдау жасалады. Авторлар бұл кезең жеке қолдау бағдарламасын жүзеге асыруда қорытынды болуы мүмкін екенін айтады.
Нәтижесінде, әртүрлі мамандардың қорытынды диагнозында алынған мәліметтерге сүйене отырып, іс-әрекеттің тиімділігі туралы қорытынды жасалады, мүмкіндігі шектеулі баланың толыққанды дамуы үшін білім беру мекемесінің мамандары жағдай жасайды. Сүйемелдеу мамандарға баланың проблемалық жағдайларын шешу үшін керек, ол әр түрлі стереотиптерге байланысты оны қоғамның қабылдамауымен байланысты, оларды балалардың толыққанды қарым-қатынасына кедергі келтіретін «кедергілер» деп атауға болады. Мұндай жағдайларды шешу мүмкіндігі шектеулі балаларға деген теріс көзқарасты жеңу үшін балалармен де, баланың өзімен де өзін-өзі қабылдауды дамыту, оның өз күшіне деген сенімін қолдау үшін жұмыс істеуге шақырады. Бұл маңызды, өйткені балалар тобы бала үшін қуатты ресурс болып табылады. Өйткені, қалай оның құрдастары оған қатысты болады, көп жағдайда оның психикалық жағдайы мен оқуға деген ынтасы байланысты болады.
Сонымен, бұл мәселені талдау, мүмкіндігі шектеулі баланы білім беру процесіне толық енгізу үшін жеке тәсіл, яғни оқыту маңызды рөл атқарады деп болжайды жәнеәр баланың ерекше білім беру қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін ұйымдастыру қажет. Мүмкіндігі шектеулі балаларды психологиялық-педагогикалық қолдау бағдарламасын құру жақсы нәтижелерге қол жеткізуге көмектеседі. Өйткені, кез-келген баланың толыққанды дамуы іздеуді қажет ететін қазіргі даму кезеңіндегі қоғамның маңызды міндеттерінің бірі болып табылады, яғни бұл мақсатқа жетудің ең тиімді жолдары. Баланың жеке мүмкіндіктеріне сәйкес даму құқығын қорғау ата-аналар, медицина қызметкерлері, мұғалімдер мен психологтар тығыз қарым-қатынас жасайтын қызмет саласына айналады.
Әдебиет:
- Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. «Қазақстан — 2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты, 14 желтоқсан 2012ж.
- Бондаренко И. М., Ковешникова А. М. Составление индивидуальной образовательной программы психолого-педагогического сопровождения детей с ограниченными возможностями здоровья: Методические рекомендации, — 2012. — 36 с.
- Афонькина Ю.А, Усанова И. И., Филатова О. В. Технология комплексного. психолого-педагогического и социального сопровождения ребенка дошкольного возраста: методические разработки для специалистов дошкольного образования, 2010. — 67 с.
